TMS 29 Yüksek Enflasyon Dönemlerinde Mali Tabloların Düzeltilmesi

UMS 29 YÜKSEK ENFLASYON DÖNEMLERİNDE MALİ TABLOLARIN DÜZELTİLMESİ

Amaç, Kapsam

Kendi değerinin düşmesi nedeniyle ölçü birimi olarak kullanılan paranın değerleme işlevini yerine getirememesi enflasyon olarak adlandırılmaktadır. Paranın değerindeki bu düşüş, paranın değerinin değişmediği varsayan değerleme ölçülerinden ziyade, finansal tabloların gerçeğe uygun hale getirilmesini ve sermayenin gerçek değerinin korunmasını amaçlayan enflasyon muhasebesinin gerekliliğini ortaya koyar. Enflasyon muhasebesi yüksek fiyat artışlarının yaşandığı dönemlerde tablolarda yer alan kalemlerin uygun değer ölçüleri veya katsayıları ile düzeltilmesini ifade eder.

Yüksek enflasyon döneminden bahsedebilmek için;

-       Yıllık bilanço tarihindeki fiyat endeksi rakamının, ilgili hesap dönemi dahil önceki üçüncü hesap döneminin başındaki fiyat endeksi rakamının iki katını aşması

-       İlgili dönemin bilanço tarihindeki fiyat endeksinin, yine aynı hesap döneminin başındaki fiyat endeksine göre %10 ve daha fazla artmış olması gerekir.

Enflasyonun Etkileri

Parasal varlıkların (alacaklar, bankalar, kasa) enflasyon dönemlerinde nominal değerleri sabit kalır ancak yükselen fiyatlara karşı satın alma güçleri düşer. Bu sebeple parasal varlıkları fazla olan işletmeler enflasyonist dönemlerde satın alma güçlerinde kayba uğrar ve kendi değerlerini koruyamazlar.

Parasal olmayan varlıkların (MDV) nominal değeri değişirken satın alma güçleri değişmemektedir. Diğer bir değişle yüksek fiyat artışlarına karşı kendi değerlerini koruyabilmektedir. Ancak maliyet bedelleri ile bilançoda gösterildiklerinde yanıltıcı bilgiye neden olmaktadır.

Parasal kaynakların ise (borçlar, banka kredileri) enflasyonist dönemlerde parasal varlıklarda olduğu gibi nominal değerleri değişmemektedir ancak mevcut miktarın satın alma gücü düşeceğinden ödenecek borç yükünü azaltmaktadır.

Gelir tablosunda gösterilen satışlar yüksek fiyat artışlarından dolayı sürekli artıyor gibi gözükmektedir. Aynı şekilde maliyet bedelleri ile tablolara alındıkları için duran varlık satışlarından elde edilen karlarda değerinden yüksek gözükebilir. Yine aynı tabloda yer alan gider unsurları (stok maliyetleri) da suni karlara yol açabilmektedir.

Uygulama

Yöntemler: Enflasyon etkilerini giderebilmek için 3 farklı yöntem bulunmaktadır.

1.    Cari Maliyet Muhasebesi: Maliyet değeri ile gösterilen değerler özel fiyat endeksleri ile düzeltilerek cari değerine ulaşılmakta veya özel kataloglardan temin edilen cari değerlere göre düzeltilmektedir.

2.    Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi: Her bir kalemin fiyatlarındaki değişmeler ayrı ayrı izlenmeyip, ekonominin tümü için belirlenen uygun fiyat endeksi kullanılarak kalemler düzeltilir.

3.    Karma Muhasebe Yöntemi: Yukarıda bahsedilen iki yöntemin üstünlüklerini bir arada uygular.

*UMS ve SPK Standartları “Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi” kullanılmasını öngörür.

Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi: Verilerin düzeltilmesi düzeltme katsayısı yani ekonomideki tüm fiyat değişikliklerini güvenilir bir şekilde yansıtan endeks yardımıyla olmaktadır. Standart tarafından bu endeks Türkiye geneli için yayınlanmış toptan eşya fiyat endeksidir. Yöntem sırasıyla, dönem başı ve dönem son bilanço ve gelir tablosunun teminini, parasal ve parasal olmayan kalemlerin belirlenmesini, bu kalemlerin hangi tarihlerde işlem gördüklerinin ve düzeltmek için kullanılacak kat sayının saptanmasını ve kayıp ya da kazançların tablolara uygun şekilde yansıtılmasını gerektirir.

Bilançonun Düzeltilmesi: Parasal olan kalemlerin dönem başı değerleri, ilgili kalemin dönem sonu endeksin dönem başı endekse bölünüp, çıkan sonucun kalemin dönem başı bilançosunda yer alan değeri ile çarpılması suretiyle düzeltilir. Dönem sonu bilançosunda yer alan parasal olan kalemler düzeltme işlemine tabi değildir. Parasal olmayan kalemler ise dönem sonu endeksi, işlemin gerçekleştiği tarihteki endekse bölünüp, çıkan sonuç ile parasal olmayan varlığın elde edildiği değeri çarpılarak düzeltilir.

𝑷𝒂𝒓𝒂𝒔𝒂𝒍 𝑲𝒂𝒍𝒆𝒎𝒍𝒆𝒓=,𝑫𝒐𝒏𝒆𝒎 𝑺𝒐𝒏𝒖 𝑬𝒏𝒅𝒆𝒌𝒔-𝑫𝒐𝒏𝒆𝒎 𝑩𝒂𝒔𝒊 𝑬𝒏𝒅𝒆𝒌𝒔. *Çıkan sonuç bilançoda yer alan kalemin dönem sonu değil dönem başı değeri ile çarpılır.

𝑷𝒂𝒓𝒂𝒔𝒂𝒍 𝑶𝒍𝒎𝒂𝒚𝒂𝒏 𝑲𝒂𝒍𝒆𝒎𝒍𝒆𝒓=,𝑫𝒐𝒏𝒆𝒎 𝑺𝒐𝒏𝒖 𝑬𝒏𝒅𝒆𝒌𝒔-𝑲𝒂𝒍𝒆𝒎𝒊𝒏 𝑰𝒔𝒍𝒆𝒕𝒎𝒆𝒚𝒆 𝑮𝒊𝒓𝒅𝒊𝒈𝒊 𝑻𝒂𝒓𝒊𝒉𝒕𝒆𝒌𝒊 𝑬𝒏𝒅𝒆𝒌𝒔 . *Çıkan sonuç varlığın bilançoya girdiği zamanki değeri ile çarpılır ve amortismana tabi olan varlıklara ayrılan amortisman miktarları da aynı kat sayılarla yeniden değerlemeye tabidir.

Gelir Tablosunun Düzeltilmesi: Eğer tüm gelir ve giderler günlere eşit dağılmış ise ilgili kalemin endeks hesabı, “Dönem Sonu Endeks/Dönemin Ortalama Endeksi” şeklinde olacaktır. Eğer eşit dağılıma ilgili bir varsayım yok ise ortalama endeks yerine işlemin gerçekleştiği aydaki endeks kullanılır.

Stoklar ise parasal olmayan varlık grubunda olduğu için stokun işletmeye girdiği tarihteki endeks kullanılır.

Parasal olmayan kalemlerin satışından elde edilen kar ve zararlar düzeltmeye tabi tutulurken hem satış fiyatının satışın gerçekleştiği aydaki endekse göre düzeltilmesi, hem de satışa konu olan varlık kaleminin düzeltilmesi gerekir.

Parasal kalemlerin neden olduğu yüksek suni kazanç veya suni kayıpların önlenmesi için ise yapılması gerekenler şöyledir:

1.    Dönem başı düzeltilmiş varlıklar ile düzeltilmiş pasif kalemler arasındaki fark belirlenir.

2.    Saptanan farka dönem içinde yapılmış ve parasal kalemlerde artışa neden olan olayların düzeltilmiş tutarları eklenirken bu farklardan azalış yaratan olayların düzeltilmiş değerleri düşülür.

3.    Bulunan fark ile net parasal varlıklar karşılaştırılır ve kazanç ve kayıplar tespit edilir.